SIRADIŞI BİR DENEYİM: ASTRO-TURİZM
Ahmet ÖZKARAKAYA
Anadolu Üniversitesi, Turizm İşletmeciliği ABD, Doktora Öğrencisi
Bazı insanlar gökyüzüne her zaman meraklı olmuşlardır. Aslında çok eski zamanlarda bu bir gereklilikti. Çünkü uygarlıklar ekim ve hasat zamanlarını, özel günleri, mevsimleri, gelgitleri ve daha birçok şeyi gökyüzünü inceleyerek, yıldızlara bakarak belirliyorlardı. Günümüzde ise bu ya bir meslek ya da bir hobi haline gelmiştir. İnsanlar yeni hobilere, buna bağlı olarak da hobilerini gerçekleştirebilecekleri alternatif turizm türlerine yönelmektedirler. Bu çerçevede, astro-turizm gibi bazı terimler hayatımıza girmiştir. Astro-turizm bir niş turizm çeşidi olarak son dönemlerde dünyada popüler hale gelmeye başlamıştır.
ASTRO-TURİZM
Astro-turizm denilince akıllarda uzaya seyahat, Mars’ta tatil yapmak gibi aktiviteler canlanıyor olabilir. Ancak astro-turizm, en azından günümüzde, bu değildir. Uluslararası Karanlık Gökyüzü Derneği’nde (International Dark-Sky Association) kamu politikası eski direktörü olan John Barentine astro-turizmi şöyle tanımlamıştır: Astro-turizm karanlık gökyüzünü izlemeyi, gözlemevleri, bilim merkezleri gibi astronomi ile ilgili tesisleri ziyaret etmeyi içeren bir turizm faaliyetidir. Astro-turizm bu faaliyetleri ziyaretçi deneyimini de içeren doğa ile etkileşimin olduğu daha geniş bir ekoturizm anlayışıyla birleştirir (New York Times, 2018).
Kırsal turizm faaliyetleriyle birleştirildiğinde astro-turizmde asıl önemli olan gökyüzünü gözlemleyebilmektir. Gökyüzü çıplak gözle gözlemlenebileceği gibi fotoğraf makinesi, teleskop gibi çeşitli ekipmanlar kullanılarak da gözlemlenebilir. Gökyüzünü gözlemleyebilmek için de belirli koşulların sağlanması gerekir. Örneğin; gökyüzünün açık olması gerekir, bulutlu havalarda gökyüzü gözlemi yapılamaz. Rüzgâr, rakım, toz vb. koşullar da gözlem yapmayı etkileyecek diğer faktörlerden bazılarıdır. En önemli faktörlerden biri ise ışık kirliliğidir. Dolayısıyla şehirden, şehir ışıklarından uzaklaştıkça daha kaliteli gözlemler yapılabilir. Bu durum da astro-turizmi kırsal alanlara yönlendirmektedir.
ASTRO-FOTOĞRAF
İnsanlar her zaman önemli olayları, eğlendikleri zamanları, geçirdikleri güzel günleri ölümsüzleştirmek isterler. Anı ölümsüzleştirmenin yollarından biri de fotoğraftır. Profesyonel olsun ya da olmasın herkes ömründe mutlaka fotoğraf çekmiştir. Astronomiye meraklı insanların ölümsüzleştirmek istedikleri şey ise gökyüzü ile ilgili deneyimleridir. Bu sayede astro-fotoğraf nispeten yeni bir kavram olarak hayatımıza girmiştir. Astro-fotoğraf gök cisimlerinin (gezegenler, yıldızlar, ay, nebulalar, galaksiler vb.) çeşitli teknikler kullanılarak fotoğraflanmasıdır. Fotoğrafları çekebilmek için belirli ekipmanlara ihtiyaç vardır. Astro-fotoğraflar teleskopla çekilebileceği gibi sadece fotoğraf makinesiyle de çekilebilmektedir. Bu ekipmanlar pahalı ekipmanlardır ve bu durum astro-turizmi lüks bir turizm çeşidi yapmaktadır. Ayrıca, örneğin bir sokak fotoğrafı anlık çekilebilirken, bir astro-fotoğrafın çekilmesi saatler, hatta günler alabilir. Astro-fotoğraf ve astro-fotoğrafçılığın bu iki yönünü turizm açısından avantaj kabul edilebilir. Turizm faaliyetine katılacak olan turistlerin gelir düzeyleri genellikle yüksek olacak, dolayısıyla turist olarak daha fazla para harcama eğiliminde olacaklardır. Ayrıca astro-fotoğraf daha uzun sürelerde çekildiği için turistlerin konaklama süreleri artacaktır. Örneğin, Halter Bulutsusu (Dumbbell Nebula) astro-fotoğrafçı Murat SANA tarafından teleskop ve kamera yardımıyla çekilmiştir (Görsel 1). Bu fotoğrafın çekim süresi yaklaşık 26 saattir. Sadece geceleri çekim yapıldığı için fotoğrafın çekimi toplamda 5 gün sürmüştür. Dolayısıyla bu da fotoğrafçının tek bir fotoğraf için 5 gece bir yerde konaklamasını gerektirmektedir. Bu durumu turizm açısından avantaja çevirmek için astronomi festivalleri düzenlenebilir.
Görsel 1: Halter Bulutsusu / Fotoğrafçı: Murat SANA
ASTRO-TURİZM ETKİNLİKLERİ
Şehir ışıklarından uzak, astro-turizm açısından gerekli koşulları sağlayan bir köyde astronomi festivali planlanabilir. Günübirlik olmayan bir festival yapılabilmesi için festivalin yapılacağı yerde konaklama imkânlarının sağlanması gerekir. Bu durumda konaklama, festivalin yapılacağı yerde bir kamp alanı kurulması (Görsel 2) yerel halkın kabul etmesi durumunda, kendi evlerini turistlere açmaları olmak üzere iki şekilde sağlanabilir. Evinin bir odasının pansiyon olarak kullanılmasına izin veren köy sakini buradan gelir elde edebilir. Köy halkının astro-turizmden gelir elde etmesinin başka bir yolu da yöresel yemeklerdir. Festival katılımcılarının yemek ihtiyacı köy halkının hazırladığı yöresel yemeklerle karşılanabilir.
Görsel 2: Assos / Fotoğrafçı: Murat SANA
Astro-fotoğrafçılar Güneş fotoğrafı (Görsel 3) çekmeyeceklerse fotoğraflarını gece çekmek zorundadırlar. Dolayısıyla sabahları farklı etkinlikler düzenlenebilir. Turistler köyü gezip, köyde vakit geçirebilirler. Tabii bunun için köyün de planlanması, turizm açısından en azından asgari seviyeye getirilmesi gereklidir. Köy çevresinde alternatif turizm imkânları mevcutsa turistler gündüzleri bu imkânlardan da faydalanmak isteyebilirler. Yakın çevredeki turistik mekânlara turlar düzenlenebilir. Böylece turistlerin gündüzleri yapabileceği etkinlikler çeşitlendirilmiş olur. Festivale yalnızca profesyonel astro-fotoğrafçılar katılmayacaktır. Amatör fotoğrafçılar ya da astronomiye, gökyüzüne meraklı insanlar da festivale katılabilirler. Dolayısıyla bu katılımcılara astronomi ve astro-fotoğrafçılık konusunda eğitimler verilebilir. Uzman kişilerin katılacağı konferanslar düzenlenebilir. Ayrıca festival sırasında köydeki ve civar illerdeki çocuklar/öğrenciler için gözlem etkinlikleri düzenlenebilir. Astronomiyle ilgili etkinliklerin dışında bölge halkının ve çevre illerden gelen ziyaretçilerin katılabileceği açık hava etkinlikleri ve kampçılık faaliyetleri düzenlenebilir.
Görsel 3: Güneş / Fotoğrafçı: Murat SANA
Dünyada birçok astro-turizm ve astro-fotoğrafçılık etkinlikleri yapılmaktadır. Türkiye hem konumu açısından hem de ışık kirliliği (Görsel 4-5) açısından çoğu Avrupa ülkesinden avantajlı olmasına rağmen astro-turizm etkinlikleri açısından yetersizdir. Aşağıdaki görsellerde koyu bölgeler ışık kirliliğinin az olduğu bölgeleri göstermektedir. Işık kirliliği arttıkça bölgedeki renk sırasıyla yeşile, sarıya ve kırmızıya dönmektedir.
Görsel 4: Avrupa Işık Kirliliği Haritası (Kaynak: https://www.lightpollutionmap.info)
Görsel 5: Türkiye Işık Kirliliği Haritası (Kaynak: https://www.lightpollutionmap.info)
ASTRO-TURİZMİN SAĞLAYACAĞI FAYDALAR
Festivallerin ve etkinliklerin yapılması köye birçok avantaj sağlar. En önemli avantajlardan biri turizm faaliyetlerinin gerçekleştirilebilmesi için köyün planlanmasıdır. Bu planlama köyün bütününü kapsar. Planlamada mekânsal analizler yapılır ve analizlere göre sokaklar, evler, köy meydanı, köydeki dükkânlar, parklar, bahçeler düzenlenir. Astro-turizm faaliyetlerinin yapılabilmesi için köyün ışık kirliliğinden arındırılması gerekir. Köyün ışık kirliliğinden arındırılması hem köy halkı için elektrik tasarrufu sağlar hem de köy “Işıksız Alan” olarak tescillenerek ulusal / uluslararası düzeyde imaj kazanır. Bu sayede köyün tanınırlığı artar. Köyün ışık kirliliğinden arındırılması temiz bir gökyüzü demektir. Bu da yurtdışında yaygın olarak düzenlenen stargazing (gökyüzündeki yıldızlar, gezegenler gibi gök cisimlerine bakma etkinliği) turlarının yapılmasına olanak sağlar. Köyün tanınırlığının artması yakın çevredeki diğer köyleri de turizm ve planlama konusunda teşvik eder. Böylece hem bütün bölge kırsal turizme kazandırılmış olur, hem de bölgenin gelişmişlik düzeyi ve bölge halkının geliri artar.
DÜNYADAN VE TÜRKİYE’DEN ASTRO-TURİZM TESİSLERİ VE ETKİNLİKLERİ
Astronomiye, fotoğrafçılığa merakı olan insanlar dünyanın çeşitli yerlerinde bulunan astro-turizm tesislerine ve düzenlenen etkinliklere oldukça fazla ilgi göstermektedir. Bu tesisler ve etkinliklerden bazıları şunlardır:
- e-EyE / İspanya
İspanya’nın Badajoz şehrinde bulunan e-EyE, astro-turizm ve astro-fotoğrafçılık olanakları sağlayacak şekilde kurulmuş bir konaklama tesisidir. Tesis aynı zamanda teleskoplara uzaktan erişim için imkân sağlayacak şekilde açılabilir tavanlı oda da kiralamaktadır.
Görsel 6: e-Eye Tesisinden bir Görüntü (Kaynak: https://www.e-eye.es/en/e-eye-en/)
Görsel 7: e-Eye Tesisinde Stargazing Etkinliği (Kaynak: https://www.e-eye.es/en/e-eye-en/)
- Hacienda Los Andes / Şili
Norte Chico – Hurtado Nehri vadisinde, turist rotalarından uzakta, saf vahşi doğa ve And Dağları ile çevrili bölgede bulunan tesis astro-turizme imkân sağlayacak şekilde düzenlenmiştir. Tesiste astro-fotoğraf ve gece gökyüzü turları etkinlikleri yapılmaktadır.
Görsel 8: Hacienda Los Andes Tesisinden bir Görüntü (Kaynak: http://www.haciendalosandes.com/en/astronomy.html)
- Hakos – Astro Guest Farm / Namibia
Farm Hakos, 2000 metre yüksekliğindeki Hakos Sıradağlarının hakim olduğu, Orta Yaylalar ile Namib Çölü arasındaki dağlık arazide yer almaktadır. Hakos’ta konaklama tesisine ek olarak, Vehrenberg, Henning ve Rock olmak üzere 3 gözlemevi bulunmaktadır.
Görsel 9: Hakos – Astro Guest Farm Tesisinden bir Görüntü (Kaynak: https://www.hakos-astrofarm.com/en/)
- Hotel Ranga / İzlanda
Hotel Ranga lüks bir kır oteli ve Güney İzlanda’daki tek 4 yıldızlı tesistir. Modern bir tesisin tüm olanak ve hizmetlerini ve daha fazlasını sunar. Hella ve Hvolsvöllur kasabaları arasında, Reykjavik’e arabayla yaklaşık bir saatlik mesafede bulunan otel, Güney İzlanda’nın panoramik manzarasının tam ortasında, ana yolun hemen dışında yer almaktadır.
Görsel 10: Hotel Ranga Tesisinden bir Görüntü (Kaynak: https://hotelranga.is)
- SAAO – Güney Afrika Astronomi Gözlemevi
Sutherland kasabasında bulunan bir gözlem alanıdır. 2015-2018 yılları arasında, gözlemevi düzenlediği çeşitli faaliyetler ve astronomi etkinlikleri ile Sutherland’e toplam 50.000’den fazla ziyaretçi çekmeyi başarmıştır. (Website: https://www.saao.ac.za)
- Dark Sky Alqueva
Portekiz’de bulunan Dark Sky Alqueva çeşitli astronomi ve alternatif turizm etkinlikleri düzenleyen bir tesistir.
Görsel 11: Dark Sky Alqueva Tesisinden bir Görüntü / Fotoğraf: Miguel Claro (Kaynak: https://darkskyalqueva.com/en/)
- Bryce Canyon Astronomy Festival – UTAH
Utah’ta her yıl Bryce Kanyonu Ulusal Parkı’nda astronomi festivalleri düzenlenmektedir. 2021 yılında yapılan festival 4 gün sürmüştür. Bu festivalde gündüz ve gece çeşitli astronomi temalı etkinlik ve programlar yapılmıştır.
Görsel 12: Bryce Kanyonu Astronomi Festival Afişi (Kaynak: https://www.nps.gov/brca/planyourvisit/astrofest.htm)
- The Observatory Science Centre – LONDRA
Her yıl Londra’da yapılan festivallerde katılımcılara teleskop, gözlemevi turları gibi çeşitli aktiviteler ve astronomi dersleri sunulmaktadır. (Website: https://www.the-observatory.org/astronomy-festivals)
- International Astronomical Union
Neredeyse dünyanın bütün ülkelerinde festivaller düzenleyen ve çeşitli projeler gerçekleştiren çok uluslu bir birliktir. (Website: https://www.iau-100.org)
- TÜBİTAK – Uluslar arası Gözlem Şenliği
TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi (TUG) tarafından 22 yıldır Antalya’da düzenlenen gözlem şenliğidir. 2014 yılında 452 kişi, 2016 yılında 289 kişi, 2017 yılında 350 kişi, 2018 yılında 347 kişi katılmıştır. Şenliklere katılımlar başvuru formuyla yapılıp kura yoluyla seçilmektedir. Senelik başvuru sayısı ortalama 3000 civarındadır.
Görsel 13: TÜBİTAK 22. Ulusal Gökyüzü Gözlem Şenliği (Kaynak: https://senlik.tug.tubitak.gov.tr)
- Isparta – Yenişarbademli Gözlem Şenliği
3 yıldır Dedegöl Dağı eteğinde Melikler Yaylası’nda yapılan gözlem şenliğidir. 2019 yılında yapılan etkinliğe 2000 kişi katılmıştır. (Website: https://www.facebook .com/groups/gozlemetkinlikleri)
- Ankara Astronomi Topluluğu Etkinlikleri
Amatör ve profesyonel astro-fotoğrafçıların oluşturduğu Ankara Astronomi Topluluğu her yıl Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde etkinlikler düzenlemektedir. Bu etkinliklere ortalama 200 kişi katılmaktadır. (Website: https://astronomidefteri.com)
Astro-turizmin ve astronomi festivallerinin Türkiye’de de dünyanın geri kalanında olduğu gibi gelişmesi dileğiyle…
KAYNAKÇA
https://www.nytimes.com/2018/09/03/travel/stargazing-trips.html